Jaap Schot, 1 december 1985

Telkens als ik weer discussieprogramma’s voor t.v. of radio hoor, merk ik op dat het juist de algemene zaken zijn waarover ik (in onderscheid en tegenstelling tot de sprekers in zulke programma’s,) nu toevallig eens wel heb nagedacht.
Die algemene zaken zijn: onze gezamenlijke en overeenkomstige levensomstandigheden, die ik in kaart heb gebracht, toen ik de macroversie van onze levensruimte à la Lewin tekende: natuur, cultuur en civilisatie. Die drie onderscheiden gebieden heb ik als met elkaar ononderbroken vechtende grootheden herkend, waarbij ik kon verwijzen naar de onderwerpen van vele romans. Ik heb gewezen op de grote inspanningen die vanuit de belanghebbende worden opgebracht om het onderscheiden van deze drie gebieden en het herkennen van de oorlog die ze voeren, te verhinderen. Die inspanningen komen tot uiting in het opzettelijk verward houden van de begrippen in kwestie, door het door elkaar heen, als synoniem gebruiken van de onderscheidende namen en door het gebruik van overkoepelende, verdoezelende termen.
De civilisatie is bezig de strijd te winnen. De kinderen gaan steeds vroeger naar school, de mogelijkheid dat gezinnen als natuurreservaten voor mensen functioneren wordt tot het uiterste verminderd. Het kwaad, dat de civilisatie is, wordt toegeschreven aan de natuur (om en in de mensen) en aan de cultuur.
Ik weet niet hoe het komt, maar de mensen laten zich tot deelname van en bijdrage aan de civilisatie brengen. Dat zou ophouden als ze hun situatie doordachten. Ik kan hen de daartoe nuttige begrippenapparatuur bieden en ik merk bij het aanhoren van genoemde discussies in de media op, dat ik dat ook nog wel doen wil. Per slot van rekening ben ik niet door de gezamenlijke mensheid uitgeworpen, maar slechts door de weinigen waarmee ik op mijn werk in aanraking kwam. Die vormden samen een willekeurige, niet representatieve, laat staan een belangrijke steekproef uit mijn tijdgenoten.