Jaap Schot, 1985^*

Wat is het nut, de reden, de uitwerking, het geheel van gevolgen
van het niet zuiver scheiden van verhalen?

Zoals de verhalen van waaruit een mens naar believen een identiteit(enverzameling), een gdp kiezend, kan leven.
Er stroomt door de maatschappij iets. Dat iets is: het vermenigvuldigende geheel van tijd, aandacht, energie, vaardigheden, inspanningen, prestaties. Vaak zijn dat diensten, ook al ervaren sommige daders het als hun uitingen.
Voorbeeld: als een kunstenaar zegt dat hij zich in zijn oeuvre uit, dan is dat ‘een oeuvre scheppen’ toch tot een dienst geworden. Zodra, zolang en in zoverre er met zijn produceren of zijn productie handel gedreven wordt in galerieën of veilingen.
De maatschappij bestaat doordat er mensen tijd, aandacht, energie en vaardigheden in voeren, in doen stromen. Of: in steken, in brengen, in investeren. De maatschappij is dermate imperialistisch dat er vrijwel niemand ontkomt aan het gebruikt zien worden van zijn prestaties en/of zijn presteren. Als iets waarbij anderen toeschouwen, de aanblik consumerend en daarvoor met een tegenprestatie betalend.

Een onzakelijk sausje

Wat is nu bijvoorbeeld het voordeel vast te stellen dat er ook ondernemers zijn die zich bij het nemen van beslissingen omtrent hun onderneming, mede laten leiden door onzakelijke, morele, overwegingen?
Antwoord: ik zie er het nut niet van in nu te doen alsof de wet van het ondernemen nu ineens niet meer zou gelden. De wet dat de onderneming groter is en daardoor sterker naarmate er meer tijd maal aandacht maal energie maal vaardigheid doorheen stroomt, door gebundeld wordt. Een ondernemer kan afzien van een klein percentage van de door zijn onderneming stromende inspanningen. Zonder dat daarmee zijn onderneming dodelijk verzwakt. De ruimte voor onzakelijke, aan het systeem vreemde, overwegingen is een uitkomst van een rekensom. Met de variabelen van het systeem als componenten, als getallen.
Dat geldt mutatis mutandis ook voor kerken, koningshuizen en staatsinstellingen als regeringen, legers, politie en dergelijke. In zoverre het volk waarvan geleefd wordt de kerk, de staat, het koning als ‘van hem’ ervaart, kan er door de kerk, de staat, de koning geld worden besteed aan luister en weelde. De mate waarin de mensen de kerk enzovoorts beleven als van hen, bepaalt rechtstreeks het percentage van het “bruto nationaal product” dat de kerk enzovoorts kunnen besteden. Zonder dat er verzet tegen komt, dat een meerderheid, een veranderingskrachtige omvang kan verkrijgen.

Ik blijf het duidelijk scheiden van de werkende verhalen voor nuttig houden.

____________________
*) Zeer waarschijnlijk introduceerde Jaap de afkorting gdp in het opstel “Gedragskeuzedeterminantenpakketten” (17 maart 1985).
Dit schrijfsel is dus van later datum. [J.S.]